Fair Trade helpt boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden een betere plek te verwerven in de handelsketen, zodat ze kunnen leven van hun werk en kunnen investeren in een duurzame toekomst. Fair Trade is zowel een keurmerk als een wereldwijde beweging.
Door Fair Trade producten te kopen investeer je in mensen in ontwikkelingslanden. Via Fair Trade ontvangen zij een eerlijke prijs voor hun producten en werken zij niet onder menswaardige omstandigheden. Dus geen kinderarbeid en geen extreem lange werkdagen. Maar wel aandacht voor milieuvriendelijke productieprocessen. Om een product Fair Trade te mogen noemen, moeten alle partijen in de handelsketen aantoonbaar maken dat zij aan de internationale principes van fair trade voldoen.
In Nederland is Stichting Max Havelaar eigenaar van het Fair Trade keurmerk, ook bekend als het Max Havelaar keurmerk.
In Azië, Afrika en Zuid- Amerika verkeren veel kleinschalige boeren continu in onzekerheid over hun inkomen. Daarnaast zijn ze overgeleverd aan de sterk fluctuerende wereldmarktprijs, waardoor de opbrengst van de oogst vaak te laag is om het hele gezin te kunnen onderhouden. Zonder een betrouwbaar inkomen kunnen ze niet investeren in hun onderneming, de toekomst van hun kinderen en in de gemeenschap. Hierdoor blijft de armoede in stand. Fair Trade doorbreekt deze vicieuze cirkel door standaarden te zetten die boeren de mogelijkheid bieden om zichzelf te ontwikkelen.
Naast kleinschalige boeren komen ook plantages voor een aantal producten in aanmerking voor certificatie: de standaarden van Fair Trade zijn dan gericht op een beter bestaan voor de arbeiders. Plantagewerk kenmerkt zich nog vaak door te lage lonen en slechte werkomstandigheden, terwijl vakbonden op afstand worden gehouden. Het meest kwetsbaar zijn werkers zonder vast contract: seizoenarbeiders en andere tijdelijke arbeidskrachten. Fair Trade gecertificeerde producten zorgen voor verbetering op de plantages.
Officieel hebben biologisch en Fair Trade geen banden. De regels voor biologisch gaan over de manier waarop je landbouw bedrijft en met de aarde omgaat. De regels voor Fair Trade gaan over handel (in ontwikkelingslanden). Wat biologisch is, hoeft dus niet automatisch fair trade te zijn, en andersom ook niet. Je ziet echter in de praktijk dat biologisch en Fair Trade vaak samen gaan. Het onderliggende idee is immers hetzelfde: eerlijk omgaan met het leven op aarde. Bij biologisch ligt de nadruk meer op de natuur en de dieren, bij fair trade op de mensen.
Bij Fair Trade denk je vaak aan Ver Weg. De Nederlands organisatie Bionext denkt ook aan dichtbij: biologische boeren bij jou in de buurt verdienen ook een eerlijke prijs voor hun lekkere producten en hun groene diensten aan de samenleving.
Fair Trade stimuleert kleinschalige boeren en plantages om hun producten biologisch te verbouwen. Zij krijgen voor biologische producten een extra toeslag bovenop de Fair Trade premie. Toch is biologische productie geen voorwaarde voor Fair Trade certificering. Dat zou de instapeisen voor veel boeren te hoog maken. Er zijn financiële middelen nodig om te kunnen investeren in de overstap naar biologische teelt. Het Fair Trade systeem is erop gericht om de duurzaamheid en kwaliteit van de productie geleidelijk te vergroten. Veel coöperaties kiezen er na een paar jaar Fair Trade certificering dan ook voor om biologisch te gaan produceren. In 2012 had 54% van alle Fair Trade producenten een keurmerk voor biologische productie.
Ook voor boeren die hun gewassen niet-biologisch verbouwen gelden strikte milieueisen. Zij moeten het gebruik van bestrijdingsmiddelen zoveel mogelijk vermijden. Fair Trade International heeft een lijst opgesteld met bestrijdingsmiddelen die verboden zijn en middelen waarvan het gebruik wordt afgeraden. Wanneer boeren toch bestrijdingsmiddelen moeten gebruiken, dienen zij zichzelf en hun omgeving zo goed mogelijk beschermen. Hun coöperaties zijn verplicht om trainingen te geven over veilig gebruik en opslag van bestrijdingsmiddelen. Ook moeten de boeren beschermende kleding dragen.
Steeds meer producten dragen zowel het Fair Trade als het EKO keurmerk of het SKAL keurmerk voor biologische producten.